W Holandii nie brakuje pasjonatów historii i kolekcjonerów, dzięki którym powstają miejsca pamięci, a przeszłość nie jest zapomniana. Tak było z utworzonym w 2004 roku prywatnym Muzeum Wojennym „Gdynia” (Oorlogsmuseum Gdynia). Mieszkaniec Axel, Mario Maas, od dziecka zbierał przedmioty związane z II wojną światową i po latach miał tyle eksponatów, że chciał je udostępnić zainteresowanym. Zgromadził między innymi amerykańskie jeepy, sprzęt wojskowy, dokumenty, listy, afisze i inne militaria. Swój pomysł zrealizował z okazji 60. rocznicy wyzwolenia Axel przez 1. Polską Dywizję Pancerną pod dowództwem gen. Stanisława Maczka. Na muzeum kolekcjoner przeznaczył jeden z budynków gospodarczych, co nie było przypadkowe, ponieważ w jego okolicach toczyły się ciężkie walki i ten budynek był jedynym, jaki ocalał. Obecnie ekspozycja ma już powierzchnię tysiąca metrów kwadratowych, a fundacja, którą powołano w celu zarządzania wystawą, pracuje nad modernizacją i profesjonalizacją muzeum.
Leżące nad Skaldą Axel stanowiło ważny punkt obrony wojsk niemieckich, które starały się nie dopuścić aliantów do portów w pobliskim Terneuzen, Antwerpii i Gandawie, ponieważ miały one znaczenie strategiczne - zdolne były obsługiwać transport z zaopatrzeniem dla wojsk alianckich. Zadanie zdobycia Axel powierzono 10. pułkowi dragonów z 10. Brygady Kawalerii Pancernej wchodzącej w skład dywizji gen. Maczka, a operacją dowodził pułkownik Zdzisław Szydłowski. Walczyła tylko polska jednostka i to bez wsparcia ciężkiej artylerii oraz lotnictwa, ponieważ trwała właśnie operacja Market Garden. Zajęcie Axel zajęło aż pięć dni - bitwa rozpoczęła się 16, a zakończyła 20 września 1944 roku. W jej wyniku życie straciło ogółem 105 żołnierzy. Najtragiczniejszym dniem był 17 września, poległo wówczas 25 żołnierzy. Byli to młodzi mężczyźni, niespełna dwudziestoletni, którzy brali udział w budowie przeprawy saperskiej dla ciężkiego sprzętu wojskowego na kanale Axel-Hulst. Zbudowali stalowy most nadający się do przeprawy czołgów, który nazwali „Gdynią”. Ten most już nie istnieje, ale „Gdynia” przetrwała w nazwie muzeum, a most upamiętnia pomnik wzniesiony z okazji 75. rocznicy bitwy o Axel, również z inicjatywy M. Maasa. Od 1948 roku w Axel znajduje się pomnik z brązu autorstwa Cephasa Stauthamera poświęcony polskim żołnierzom, przy którym organizowane są uroczystości rocznicowe.
Gratulujemy Mario Maasowi i jego współpracownikom nagrody oraz życzymy dalszych sukcesów!
Grażyna Gramza
Więcej informacji na stronie: https://www.oorlogsmuseumgdynia.nl